– Birleşik Krallık’ta bulunan Central Lancashire Üniversitesi Karanlık Turizm Araştırmaları Enstitüsü Kurucusu Dr. Philip Stone:
– “Karanlık turizm alanlarını ziyaret edenler için etik tüketim büyük ehemmiyet taşıyor zira ölüler kendilerini savunamaz. Karanlık turizmde ölüler, bizi kendi çabalarımız, yanılgılarımız yahut talihsizliklerimiz hakkında düşündürebilir. Lakin ölüleri anmak ile onları ticarileştirmek ortasındaki hudut giderek belirsizleşiyor”
– “Karanlık turizmde fizikî olarak bir cenazeyle karşılaşmasak da hayatını kaybedenlerin turistik hale getirilmiş kıssalarıyla karşılaşırız. Bu öyküler, ziyaretçilerin kendi ölümlülüklerini sorgulamalarına aracı olabilir”
Son yıllarda daha fazla tartışma konusu olan felaket turizmi, ziyaret edilen bölgelerde özçekim yapılması, ziyaretin cümbüşe dönüşmesi üzere durumlarla lokal halk tarafından da sıkça tenkitlerin maksadı oluyor.
İlk kere 1996’da Birleşik Krallık’taki Glasgow Caledonian Üniversitesinde akademisyenler John Lennon ve Malcolm Foley tarafından ortaya atılan karanlık turizm kavramı, mevt, trajedi, tarihi acılar ve felaketlerle irtibatlı yerleri ziyaret etme eğilimini söz ediyor. Felaket turizmi ise bilhassa afetlerin yahut insani krizlerin yaşandığı bölgelere yapılan ziyaretleri kapsıyor.
Son vakitlerde Türkiye’de de afet bölgelerine yapılan ziyaretler, etik hudutları zorlayan tartışmalara neden oldu. Bu ziyaretlerin empati kurma maksadıyla mı yoksa acıyı tüketilebilir bir objeye dönüştürme niyetiyle mi yapıldığı sorusu gündeme taşındı.
Uzmanlar, bu ziyaretlerin acıyı bir “meta” haline getirdiğini ve trajedilerin cümbüş ögesine dönüşerek derinleşebileceği ihtarında bulunuyor.
– “KARANLIK TURİZM, YÖNETİMSEL İKİLEMLER, AHLAKİ VE SİYASİ AÇMAZLARLA DOLUDUR”
Birleşik Krallık’taki Central Lancashire Üniversitesi Karanlık Turizm Araştırmaları Enstitüsü Kurucusu ve İcra Yöneticisi Dr. Philip Stone AA muhabirine yazılı değerlendirmede bulunarak, karanlık turizmi ve felaket turizminin etik boyutlarını ele aldı.
Stone, felaket turizminin ekonomik gayelerinin değerli riskler barındırdığını söyleyerek, “Karanlık turizm, müzeler, stantlar, anıtlar ve turistik cazibe merkezleri aracılığıyla kıymetli kayıplarımızı ziyaretçi ekonomileri içinde tasvir eder ve anar. Birebir vakitte çağdaş turist tecrübesi için trajedileri, felaketleri ve bunların beraberinde getirdiği ‘mirası’ temsil eder. Karanlık turizm rotalarını ziyaret ettiğimizde aslında diğerlerini değil, kendimizi gördüğümüzü ve geçmişte yaşanan olaylarla biz karşılaşsaydık nasıl reaksiyon vereceğimizi düşündürüz.” tabirlerini kullandı.
Karanlık turizmin çağdaş turist tecrübesi için trajedileri ve felaketleri temsil ettiğini belirten Stone, “Karanlık turizm tartışmalı hafıza, hafızalaştırma ve ziyaretçi tecrübesi ile kontaklı. Bu haliyle karanlık turizm, yönetimsel ikilemler, ahlaki ve siyasi açmazlarla doludur. Ölülerin konaklarını, trajedinin ya da felaketin yaşandığı yerleri gezdiğimiz için etik açıdan sıkıntılıdır. Karanlık turizmde cesetle asla karşılaşmasak da ölmüş olanların turistikleştirilmiş anlatılarıyla karşılaşırız ve ölüler kendi ölümlülük duygumuza aracılık edebilir.” yorumunda bulundu.
Stone, bu tıp turistik noktaların insanlara bir çeşit rahatlama hissi sunduğunu, bir manada diğerlerinin yaşadığı talihsizliklerden duyulan bâtın bir memnuniyet olan “schadenfreude” hissini beraberinde getirdiğini söyledi.
Karanlık turizmin etik açmazlarla giderek daha fazla iç içe geçtiğini aktaran Stone, şöyle devam etti:
“Karanlık turizm alanlarını ziyaret edenler için etik tüketim büyük kıymet taşıyor zira ölüler kendilerini savunamaz. Karanlık turizmde ölüler, bizi kendi gayretlerimiz, yanılgılarımız yahut talihsizliklerimiz hakkında düşündürebilir. Lakin ölüleri anmak ile onları ticarileştirmek ortasındaki hudut giderek belirsizleşiyor.”
Stone, “İronik bir formda, dünyamız giderek daha süratli dönerken karanlık turizm mevte ve ölülere odaklanıyor. Lakin tahminen de bize en çok ömür ve hayatta kalmak hakkında şeyler anlatıyor.” diyerek kelamlarını tamamladı.
FELAKET TURİZMİ TARTIŞMALARI
Dr. Philip Stone tarafından 2012’de Birleşik Krallık’ta bulunan Central Lancashire Üniversitesinde kurulan Karanlık Turizm Araştırmaları Enstitüsü, karanlık turizmin toplum ve kültürdeki çok boyutlu tesirlerini inceleyen dünyanın birinci araştırma merkezi olarak öne çıkıyor. Enstitü, bu çeşit tartışmalı ziyaret noktalarının, müzelerin ve turistik alanların idaresiyle ilgili hususları ele alıyor.
Felaket turizmi, etik boyutlarıyla tartışılmaya devam ediyor. Bilhassa mahallî halk, travmanın izlerini hala taşırken bölgeye gelen ziyaretçilerin duyarsız hallerini saygısızlık olarak algılayabiliyor.
Ziyaretçilerin trajedinin tesirlerini yerinde görme isteği yahut afet bölgelerinde çekilen fotoğrafları toplumsal medyada paylaşma dileği, bu cins turizmin ana motivasyonları ortasında yer alıyor. Fakat felaketin çabucak akabinde acıların taze olduğu devirlerde yapılan bu ziyaretler, etik açıdan tartışmalı bulunuyor.
Auschwitz Toplama Kampı, Hiroşima, Çernobil, Berlin Duvarı, 11 Eylül Anıtı ve Pompeii üzere karanlık turizm bölgelerinde etik kurallara dikkat edilmesi gerektiği kabul edilirken, afetin akabinde yaşanan kaos sırasında yapılan ziyaretler ahlaki olarak sorgulanıyor. Uzmanlar, felaket bölgelerine yapılan ziyaretlerin ahlaki sonlarının ziyaretçilerin emeline bağlı olarak değiştiğini vurguluyor.
Yardım faaliyetlerine katılmak yahut dayanışma göstermek emeliyle yapılan ziyaretler manalı kabul edilirken, trajediyi turistik bir tecrübe olarak tüketmek, felaket turizminin en büyük etik meselesini oluşturuyor.
Özellikle afet bölgelerinde poz veren yahut yıkıntılar ortasında fotoğraf çeken şahıslar, acıyı metalaştırarak felaketin gerçekliğini tüketilebilir bir tecrübeye dönüştürmekle eleştiriliyor.
Bu nedenle, felaket turizminin etik sonlarının yine kıymetlendirilmesi ve ziyaretçilerin daha hassas davranması gerektiği belirtiliyor.