Ece Çelik
İnanç Özgürlüğü Teşebbüsü’nün geçen ay açıkladığı 2023 Türkiye’de Din, İnanç yahut İnançsızlık Temelli Nefret Kabahatleri Raporu’na nazaran geçen yıl Türkiye’de Hristiyan ve Musevilere yönelik işlenen nefret hatalarında artış var. İnanç yahut inançsızlık temelli en çok nefret kabahatinin 18 olayla İstanbul’da işlendiği, akabinde da 4 olayla Şanlıurfa’nın geldiği görülen raporda kayıtlara geçmiş toplamda 47 nefret cürmü yer alıyor. Lakin bu sayının gerçekte daha fazla olabileceğini düşünen uzmanlar, nefret hatalarının başka hatalara nazaran daha az ihbar edildiğine ve raporlandığına dikkat çekiyor.
Araştırmalar da bu görüşü doğruluyor. Avrupa Birliği Temel Haklar Ajansı’nın “Nefret Kabahatlerinin Bildirilmesini Teşvik Etmek: Kolluk Kuvvetlerinin ve Başka Yetkililerin Rolü” başlıklı raporuna nazaran nefret kabahatine maruz kalan her 10 bireyden 9’u uğradığı saldırıyı rastgele bir yere bildirmiyor. Raporda birçok kişinin ihbarının sonuçsuz kalacağından yola çıktığı, sürecin güç olacağını düşündüğü ve polise güvenmediğini belirtiliyor.
Avrupa Güvenlik ve İşbirliği Teşkilatı’na (AGİT) bağlı Demokratik Kurumlar ve İnsan Hakları Ofisi nefret cürmünü “Mağdurun, mülkün ya da işlenen bir hatanın gayesinin, gerçek ya da hissedilen ırk, ulusal ya da etnik köken, lisan, renk, din, cinsiyet, yaş, zihinsel ya da fizikî engellilik, cinsel yönelim yahut öteki benzeri faktörlere dayalı olarak emsal özellikler taşıyan bir kümeyle gerçek ya da o denli algılanan bağı, bağlılığı, aidiyeti, dayanağı ya da üyeliği nedeniyle seçildiği, şahıslara yahut mala karşı cürümleri da kapsayacak halde işlenen her tıp suç” olarak tanımlıyor.
Aşırı ideolojilerin yükseldiği bir devirde dünya genelinde de nefret hatalarında artış var.
Peki nefret hatalarına karşı neden kâfi tedbir alınamıyor ve bu hatalar neden kayıtlara yansımıyor?
Mağdurlar neden ihbar etmiyor?
Din, İnanç yahut İnançsızlık Temelli Nefret Hataları Raporu’nun müellifi Funda Tekin, nefret cürümlerinin ihbar edilmemesinin aslında Türkiye’ye mahsus bir sorun olmadığını belirtiyor. Bu eğilimin çeşitli sebepleri olduğunu anlatan Tekin, öncelikle şahısların kelam konusu aksiyonları kanıksamış olabileceğine işaret ediyor.
“Nefret cürmü kapsamında değerlendirilebilecek olayları hata olarak görmeyebiliyor ya da yaşananın değersiz olduğunu düşünebiliyorlar” diyen Tekin, nefret hatasının tarifi ve sonlarının birçok vakit net olarak bilinmediğini söz ediyor.
Mağdurların kimi vakit dışlanma korkusu yüzünden de ihbarda bulunmadığını söyleyen Tekin, isimli süreçlerde ikinci defa mağduriyet yaşandığı pek çok olaya şahit olduklarını ve kurumların mağdurlara gereğince takviye vermediğini aktarıyor. Geçen yıl bilhassa bireylere yönelik fizikî akın sayısı ve oranında evvelki yıllara kıyasla artış gözlemlediklerini aktaran Tekin,Gazze savaşının akabinde Musevileri amaç alan olayların sayısında yükseliş olduğunu belirtiyor.
Türkiye’de “nefret suçu” düzenlemesi yok
Türkiye’de nefret hatalarının Türk Ceza Kanunu’nda (TCK) yer alması için farklı vakitlerde farklı kanun teklifleri hazırlanmış olsa da halihazırda nefret cürmüne özel bir düzenleme bulunmuyor.
Nefret hatalarının tespit edilmesinin güç olduğunu söyleyen Özyeğin Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dr. Öğr. Üyesi Aras Türay, bir kabahatin nefret kabahati olduğunun kanıtlanması için mağdurun ayrımcılık temelini oluşturan karakteristik özellikleri, örneğin dini inancı nedeniyle maksat olarak seçildiğinin de tespit edilmesi gerektiğini tabir ediyor.
Bu bahiste bir düzenleme olmadığı için isimli mercilerin olayın nefret hatası teşkil edip etmediğine bakmadığını ve mağdurun makul bir karakteristik özelliği nedeniyle seçilip seçilmediğini araştırmadığını tabir eden Türay, devlet organlarının sivil toplum ile işbirliği yapmamasının da kıymetli bir eksiklik olduğunu vurguluyor. Türay, “Araştırma yapmaya çalışan sivil toplum örgütleriyle hiçbir bilgi paylaşılmıyor. Elde edilen sayılar muhakkak kişi ve kuruluşların eforlarıyla sonlu kalıyor” diyor.
Devlet sisteminde çoğulculuğa dayalı demokratik bir anlayışın hâkim olmadığının altını çizen Türay, azınlık mensubu mağdurların birçok durumda cürümlerle ilgili isimli mercilere başvurmadığını, bunun da gerçek sayılara ulaşılmasının önüne geçtiğini belirtiyor.
Hukuki süreç nasıl işliyor?
Peki bir kişi nefret cürmüne maruz kaldığında nasıl bir türel süreç işliyor? Hukukçu Aras Türay şöyle anlatıyor:
“Suçun soruşturulması için şikayet koşulu aranmışsa, mağdurun cürmü ve hatalıyı öğrenmesinden itibaren altı ay içinde savcılığa yahut kolluğa başvurarak yazılı yahut kelamlı olarak şikayetçi olduğunu bildirmesi gerekmektedir. Birtakım hatalar için şikayet kuralı aranmıyor. Bunlara re’sen (kendiliğinden) soruşturulan hatalar denmektedir. Bu durumda rastgele bir hata duyurusunda bulunulmasa dahi yetkili merciler tarafından kabahatin öğrenilmesiyle soruşturma sürecine geçilecektir. Dava basamağında mağdur olan kişi şahit olarak dinlenecektir ayrıyeten mağdur davaya katılarak kanıtların tartışılmasında aktif rol oynayabilir.”
Nefret hatalarında cezasızlık sorunu olduğunu belirten Türay’a nazaran özel bir düzenleme olmaması bu hataların sıradan cürümler üzere cezalandırılmasına neden oluyor.
Kapsamlı nefret kabahati düzenlemeleri ve bilgi toplamaya ait sistemlerinin kurulmasının değerini vurgulayan Türay, tesirli gayretin sadece hukuk kanalıyla olmayacağını söylüyor. Ayrımcılığa karşı toplumsal kampanyalar, kamu spotları, eğitim programları üzere faaliyetlerin organize edilmesi gerektiğini ve nefret cürümleri mağdurlarının desteklendiğinin ortaya konması gerektiğinin altını çiziyor.
Son üç yılda en çok nefret kabahati Hristiyanlara yönelik
Girişim’in raporuna nazaran 2023 yılında dini inanç ya da inançsızlık temelli 26 tehdit yahut tehdit edici davranış, 11 bireylere yönelik şiddet içeren akın, 9 ibadet yeri yahut mezarlıklara ziyan verme, 7 mala yahut eşyaya ziyan verme, 3 hakaret ve 1 taciz olayı yaşandı.
2020’den bu yana en çok 52 olayla Hristiyanlar, 42 olayla Aleviler ve 23 olayla Yahudiler nefret kabahatine amaç oldu. Raporda bu dataların Türkiye tarihi boyunca birçok kere maksat alınmış olan bu kümelere karşı kemikleşmiş önyargıların ve düşmanca tavırların devam ettiğini gösterdiği belirtiliyor.
Çalışma medya izleme çalışması, din ve inanç topluluklarının bildirimleri ve ilgili kurum ve şahıslarla bağlantıya geçerek toplanan bilgilerle oluşturuldu.